Cac bai tiểu luận về Phật giao của Trần Trọng Kim: Bản in năm 2017

Nho giáo Đạo giáo và Phật giáo là ba cái nguồn gốc văn hóa của dân tộc Việt nam ta từ xưa. Nho giáo dạy ta biết cách xử kỷ tiếp vật khiến ta biết đường ăn ở cho phải đạo làm người. Đạo giáo lấy đạo làm chủ tể cả vũ trụ và dạy ta nên lấy thanh tĩnh vô vi nơi yên lặng. Phật giáo dạy ta biết cuộc đời là khổ não đưa ta đi vào con đường giải thoát ra ngoài cuộc ảo hóa điên đảo mà vào chỗ Niết-bàn yên vui. Ba học thuyết ấy thành ra ba tôn giáo người ta thường gọi là Tam giáo đều có ảnh hưởng rất sâu về đường tin tưởng và sự hành vi trong cuộc sinh hoạt của ta ngày xưa. Đến nay cuộc đời thay đổi người ta theo khuynh hướng vật chất coi rẻ những điều đạo lý nhân nghĩa. Đó cũng là sự dời đổi biến hóa trong cuộc đời. Đời là biến hóa không có gì là thường định. Mỗi một cuộc biến hóa lại giống một mắt xích trong cái dây xích rồi cái nọ tiếp giáp cái kia thành cái dây dài không biết đâu là cùng tận. Sự biến hóa tuần hoàn ấy kể thực ra không có gì là chuẩn đích nhất định chẳng qua là nó theo thời mà luân chuyển. Cái trước ta cho là tốt thì bây giờ ta cho là xấu; cái bây giờ ta cho là hay sau này người ta lại cho là dở. Dở dở hay hay vô thường vô định thành ra như cái trò quỉ thuật làm cho người ta mê hoặc. Các bậc thánh hiền đời trước biết rõ những điều ấy muốn tìm ra một con đường mà đi trong đám tối tăm mờ mịt nên mới lập ra học thuyết nọ tôn giáo kia để đưa người ta đi cho khỏi mắc phải chông gai nguy hiểm. Nho giáo Đạo giáo và Phật giáo đều có một quan niệm như thế cả. Song mỗi một học thuyết có một tôn chỉ và một phương pháp riêng để học đạo tu thân cho nên cách luận lý cách lập giáo và sự hành đạo có nhiều chỗ khác nhau.